Zjazdy historyków prawa przypomniane dzięki opublikowanym sprawozdaniom
XXX Zjazd Historyków Ustroju i Prawa oraz Doktryn Polityczno-Prawnych, który odbędzie się 15–16 września 2025 roku w Poznaniu, wpisuje się w bogatą tradycję spotkań badaczy historii prawa i myśli polityczno-prawnej. Przyszłoroczna, jubileuszowa edycja, której gospodarzem będzie Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, to nie tylko kontynuacja wieloletniej tradycji, lecz także okazja do refleksji nad dorobkiem dotychczasowych zjazdów. Decyzję o organizacji XXX Zjazdu w Poznaniu podjęto na poprzednim zjeździe, który to odbył się w Toruniu.
Wieloletnia historia Zjazdów sięga głęboko w przeszłość, bowiem aż do lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku, stając się tym samym platformą wymiany myśli, debat i badań nad ewolucją systemów prawnych i doktryn polityczno-prawnych na przestrzeni dziejów. Każda edycja przynosiła nowe tematy, rozwijała kierunki badawcze i kształtowała dialog naukowy między historykami prawa, a przyszłoroczny zjazd zapowiada się być szczególnym momentem w tej tradycji – łącząc jubileuszowy charakter z innowacyjną formułą i aktualnymi wyzwaniami badawczymi.
Rola Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza jest szczególnie ważna w historii zjazdów, ponieważ nie tylko ośrodek poznański był jednym z pionierów – założycieli Zjazdów Katedr, ale również powierzono mu za zadanie udokumentowanie poszczególnych zjazdów. Sprawozdania ukazywały się w Czasopiśmie Prawo-Historycznym, w sumie w blisko siedemdziesięcioletniej historii zjazdów w CPH nie opublikowano sprawozdań z raptem tylko kilku Zjazdów. Profesor Karol Koranyi zaproponował w 1958 roku, by Zjazdy odbywały się corocznie, jednak przeszkodą w realizacji tego pomysłu okazały się niedostateczne środki pieniężne, jakimi wówczas dysponowali badacze. Zjazdy odbywały się więc co mniej więcej dwa – trzy lata. W Czasopiśmie Historyczno-Prawnym znalazły się sprawozdania z większości z nich. Do opracowania niniejszej publikacji skorzystano również z innych czasopism. Brakuje jedynie trzech sprawozdań. Ze Zjazdu w roku 1977 – przerwa pomiędzy opublikowanymi sprawozdaniami w kronice wynosi pięć lat (zjazdy w Karpaczu ‘74 i Bachotku ’79). Na podstawie sprawozdania ze Zjazdu w Bachotku w 1979 kolejny zjazd miał odbyć się w 1981 roku, jednak kronika milczy na jego temat. Brakuje również sprawozdania ze Zjazdu z 2021 roku.
Tematem przewodnim przyszłorocznego Zjazdu będzie „Wielość kultur z perspektywy historii prawa”. Tematyka ta stawia w centrum zainteresowania zróżnicowanie kulturowe w kontekście rozwoju i ewolucji systemów prawnych na przestrzeni dziejów, co wydaje się szczególnie aktualne w kontekście współczesnych wyzwań globalnych. Zjazd w Poznaniu zapowiada się nie tylko jako kluczowe wydarzenie w środowisku naukowym historyków prawa, ale także jako ważny impuls do dalszego rozwoju tej dyscypliny, zwłaszcza w obliczu dynamicznych przemian społecznych i globalnych wyzwań. Tematyka jubileuszowego spotkania, skoncentrowana wokół wielości kultur z perspektywy historii prawa, odzwierciedla rosnącą potrzebę analizowania zjawisk prawnych w kontekście zróżnicowania kulturowego, które coraz mocniej wpływa na współczesne systemy prawne i polityczne.
Zjazd tym samym stwarza wyjątkową okazję do refleksji nad tym, jak różnorodność kultur kształtowała i nadal kształtuje rozwój instytucji prawnych, doktryn oraz idei politycznych. Dyskusje, które odbędą się w trakcie zjazdu, mogą stać się bodźcem do nowych podejść badawczych, przyczyniając się do wypracowania innowacyjnych teorii i narzędzi analitycznych w badaniach nad historią prawa. Z perspektywy współczesnych globalnych wyzwań – takich jak migracje, integracja społeczna czy konflikty międzykulturowe – refleksja nad przeszłością może dostarczyć cennych wskazówek dla kształtowania przyszłości.
***
Konferencja Katedr Historycznoprawnych Warszawa [1958 r.]
Głównym celem Konferencji Katedr Historycznoprawnych z (3-4 czerwca) 1958 roku była analiza stanu badań nad historią państwa i prawa na poszczególnych terenach Ziem Zachodnich, jak również przegląd prac prowadzonych w różnych ośrodkach uniwersyteckich oraz w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (PAN). Podczas konferencji podkreślono potrzebę organizowania corocznych zjazdów katedr historycznoprawnych oraz zacieśnienia współpracy między uniwersytetami.
W drugim dniu obrad poszczególne ośrodki uniwersyteckie dokonały sprawozdań ze swojej działalności. Sprawozdania złożyły ośrodki: krakowski, lubelski, łódzki, poznański, toruński, warszawski, wrocławski i dział Historii Państwa i Prawa Instytutu Nauk Prawnych PAN.
W wyniku dyskusji zaproponowano by Instytut Nauk Prawnych PAN prowadził centralną rejestrację opracowywanych tematów badawczych z zakresu historii prawa. Ponadto poruszono problematykę prawa obowiązującego na ziemiach zachodnich jak i ustawodawstwa z czasów hitlerowskiej okupacji. Zaproponowano stworzenie centralnej biblioteki romanistycznej, wydłużenie zagranicznych stażów naukowych dla młodej kadry naukowej, finalnie by spotkania wszystkich ośrodków uniwersyteckich odbywały się corocznie, a każde takie zebranie byłoby dyskusją nad określonymi zagadnieniami merytorycznymi. Następny zjazd miał odbyć się w Lublinie.
[na podstawie sprawozdania Krzysztofa Skubiszewskiego; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. X, zesz. 2, s. 499]
Konferencja Katedr Historycznoprawnych w Karpaczu [1964 r.]
Pomimo wstępnych planów, idea corocznych spotkań nie była kontynuowana. Zgodnie z kroniką z XVII tomu Czasopisma Prawno-Historycznego (s. 319-327) kolejny zjazd odbył się dopiero 1964 roku w Karpaczu (w dniach 11-13 czerwca). W konferencji uczestniczyli samodzielni i pomocniczy pracownicy naukowi z wszystkich ośrodków uniwersyteckich oraz z Zakładu Historii Państwa i Prawa Instytutu Historii PAN.
Podczas konferencji przedstawiono następujące referaty dotyczące problematyki:
- Stanu nauki historii państwa i prawa na tle ogólnej sytuacji nauk prawnych w latach 1960–1963 — wygłosił prof. dr Jan Wąsicki (UAM).
- Programy studiów z różnych dziedzin historii prawa:
- historii państwa i prawa polskiego — prof. dr Zdzisław Kaczmarczyk (UAM),
- powszechnej historii państwa i prawa — doc. dr Zbigniew Zdrójkowski (UMK),
- prawa rzymskiego — prof. dr Wacław Osuchowski (UJ),
- historii doktryn politycznych i prawnych — doc. dr Jan Baszkiewicz (UWr)
- Nauki historyczno-prawne i ich miejsce w systemie kształcenia prawniczego — prof. dr Juliusz Bardach (UW).
- Ćwiczenia z przedmiotów historyczno-prawnych (na podstawie doświadczeń z UW) — dr Stanisław Russocki, dr Katarzyna Sójka-Zielińska, dr Krystyna Bukowska.
- Prace magisterskie i seminaria magisterskie z historii prawa — prof. dr Kazimierz Orzechowski (UWr).
W wyniku dyskusji nad referatami wysunięto następujące wnioski. Zalecono wzmocnienie badań nad historią państwa i prawa polskiego oraz powszechną historią państwa i prawa, ze szczególnym naciskiem na prawo socjalistyczne. Podkreślono znaczenie nauczania historii państwa i prawa oraz historii doktryn politycznych i prawnych w edukacji prawniczej, apelując jednocześnie o zwiększenie liczby godzin przeznaczonych na te przedmioty. Zwrócono uwagę na konieczność rozwoju kadr naukowych poprzez wsparcie kształcenia młodych naukowców w dziedzinie nauk historycznoprawnych. Zalecono uwzględnienie prawa socjalistycznego w badaniach naukowych i dydaktyce, analizując jego historyczne korzenie. Wskazano na potrzebę organizacji cyklicznych spotkań i konferencji naukowych, które umożliwią wymianę doświadczeń oraz omawianie aktualnych problemów w naukach historycznoprawnych.
[na podstawie sprawozdania Jana Wąsickiego; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XVII, zesz. 2, s. 319-327]
Konferencja Katedr Historycznoprawnych w sprawie nowych programów nauczania przedmiotów historycznoprawnych na Wydziale Prawa [1965 r.]
W związku z reformą studiów prawniczych, w dniach 10-12 maja 1965 r. odbyła się w Ustroniu Wielkopolskim Konferencja Katedr Historycznoprawnych poświęcona opracowaniu i uchwaleniu ramowych programów szczegółowych przedmiotów historycznoprawnych na Wydziałach Prawa. Konferencję zorganizował Instytut Historii Prawa UW oraz Departament Studiów Uniwersyteckich i Ekonomicznych Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego.
W wyniku obrad dnia pierwszego referaty na temat reformy wygłosili prof. Juliusz Bardach i prof. Bogusław Leśnodorski. Postawili oni tezę, że dyscypliny historycznoprawne wyznaczają ogólne założenia uniwersyteckich studiów prawniczych, przekazują wiedzę teoretyczną i ogólne wykształcenie humanistyczne, bez czego byłoby niemożliwym krzewienie kultury prawnej w społeczeństwie.
Następnie przedstawiono referaty zawierające ogólne założenia i projekty nowego programu przedmiotów historycznoprawnych. Referat odnośnie programu studiów prawa rzymskiego wygłosił prof. Wacław Osuchowski, zaś doc. Adam Wiliński koreferat odnośnie nowego programu prawa rzymskiego. Docent wypowiedział się w nim za umieszczeniem wykładu z prawa rzymskiego w II i III semestrze studiów. Zajęcia z prawa rzymskiego miały przede wszystkim ułatwić studentom opanowanie w przyszłości systemu prawa cywilnego, przez co wskazano na preferencję nauczania prawa rzeczowego i zobowiązań. W wyniku dyskusji nad zakresem prawa rzymskiego wypowiedziano się za ograniczeniem wykładu do jurysprudencji klasycznej i poklasycznej.
Program w zakresie studiów powszechnej historii państwa i prawa przedstawił prof. Michał Sczaniecki. Postulował w nim ograniczenie co do zasadniczych elementów prawa sądowego, możliwość wykładu wybranych zagadnień z historii państwa i prawa na wyższych latach oraz włączenie do kursu przedmiotu historii ustroju Włochcz. W swoim koreferacie prof. Michał Patkaniowski przyłączył się do tez postawionych przez przedmówcę, a tym samym wnioskował o zmniejszenie wykładu do 75 godzin rocznie. W wyniku dyskusji utrzymano w programie historię prawa sądowego (zarys najważniejszych instytucji prawa cywilnego, karnego i procesu).
Projekt wykładu historii państwa i prawa polskiego wygłosił prof. Zdzisław Kaczmarczyk. Nawiązał w nim do założeń programowych przyjętych w Karpaczu w 1964 r. Jako cel wykładu ustalono ukazanie zmian typów i form państwa polskiego oraz odpowiadających im instytucji prawnych na ziemiach polskich. Program obejmowałby nie tylko dzieje prawa państwowego, ale również zagadnienia prawa administracyjnego, finansowego, wojskowego, organizację sądownictwa i zarys prawa sądowego. Koreferentem był prof. Kazimierz Orzechowski, w referacie zajął się stosunkiem pomiędzy przedmiotami: historią państwa i prawa a historią państwa i prawa polskiego. Proponował dokładnie omówić zagadnienia prawa własności czy osobowego kosztem prawa sądowego, które to mogłoby zostać szeroko uwzględnione w programach seminariów. W wyniku dyskusji zaproponowano większe uwzględnienie epoki feudalnej w programie przedmiotu.
Referat przedstawiający problematykę programu historii doktryn polityczno-prawnych wygłosił prof. Konstanty Grzybowski. Opowiedział się w nim za utrzymaniem dotychczasowej proporcji pomiędzy ilością przedmiotów „dogmatycznych” i historyczno-teoretycznych. Zwrócono uwagę na rozgraniczenie materiału, by ten nie powtarzał się w ramach różnych wykładów (historii filozofii bądź teorii państwa i prawa). Sam wykład nie powinien ograniczać się do nowożytnych doktryn prawnych, ale również powinien uwzględniać najbliższą współczesności myśl polityczno-prawną. Koreferat wygłosił doc. Dr Jan Baszkiewicz, podzielił poglądy przedmówcy, ponadto wskazał, że przedmiot winien wykazać rozwój idei, ich współzależności celem rozszerzenia horyzontów i wzbogacenia kultury prawnej.
W wyniku dyskusji przyjęto uchwały postulujące zwiększenie o jedną godzinę tygodniowo ilość godzin historii doktryn polityczno-prawnych kosztem wykładów z filozofii, zintensyfikowanie pracy dydaktycznej poprzez konsultacje, prace pisemne, sprawdzanie lektury i obowiązkowe kolokwia, zgodę ministra Szkolnictwa Wyższego o zorganizowanie zjazdu katedr historyczno-prawnych w 1966 roku.
[na podstawie sprawozdania Grażyny Baltruszajtys i Katarzyny Sójki-Zielińskiej; Czasopismo Prawno-Historyczne, Tom XVIII, Numer 1 (1966) s. 273-279]
Konferencja Katedr Historycznoprawnych w Kołobrzegu [1967 r.]
Zgodnie z uchwałą podjętą na konferencji w Ustroniu Wlkp., zespół katedr historycznoprawnych UAM zorganizował zjazd katedr historycznoprawnych. Odbył się on w dniach 8-10 czerwca 1967 r. w Kołobrzegu. Porządek obrad obejmował sprawy: organizacji studiów doktoranckich z zakresu historii państwa i prawa, ocenę prac magisterskich z tej dyscypliny oraz ocenę realizacji badań w zakresie przedmiotów historycznoprawnych. Problematyka naukowa zjazdu obejmowała zaś zagadnienia recepcji prawa.
Konferencję otworzył prof. dr Zdzisław Kaczmarczyk przedstawiając założenia, cele i program konferencji. Następnie referat na temat recepcji prawa niemieckiego w Polsce wygłosił prof. dr Józef Matuszewski. Jako jeden z głównych problemów badawczych uznano wieloznaczność pojęcia „prawo niemieckie”. W związku z tym zagadnieniem poruszono problem prawa średzkiego (XIV wiek), które to podważa tezę wejścia prawa niemieckiego do polskiej wsi w XVI wieku.
Kolejny referat dotyczył recepcji prawa rzymskiego w Polsce. Wygłosiła go doc. Dr Krystyna Bukowska. W dyskusji zwrócono uwagę, że kluczem do zbadania recepcji jest poznanie odziaływania prawa w praktyce. Rozgraniczono terminy „obowiązywanie prawa” i „stosowanie” względem społeczeństw rządzących się zwyczajem oraz zaproponowano użycie do dalszych badań nad tematem rękopisów wykładów prawa rzymskiego profesorów UJ.
Następny referat dotyczący recepcji zasad konstytucjonalizmu europejskiego w konstytucjach polskich międzywojennych wygłosił prof. dr Konstanty Grzybowski. Podał on dwie definicje recepcji (wąską i szerszą) oraz omówił formy i źródła recepcji zasad konstytucjonalizmu w prawie polskim.
Ostatni referat wygłosił prof. dr Juliusz Bardach. Dotyczył on zagadnienia recepcji jako zjawiska ogólnohistorycznego. Jednocześnie omówił on przegląd poglądów na temat recepcji i jej przyczyny. Samą zaś recepcję uznał za rezultat określonych potrzeb i prób ich zaspokojenia. W trakcie dyskusji zwrócono uwagę na płynność przyjętego podziału recepcji na narzuconą i przyjętą.
W wyniku referatu doc. dr Stanisław Grodziski „Ocena prac magisterskich z historii państwa i prawa Polski” zauważono rezygnację z problematyki mediewistyki wśród studentów studiów magisterskich oraz „wyjścia” poza granice historii państwa i prawa polskiego w powstających pracach. Zaproponowano zróżnicowanie pracy na proseminariach i seminariach celem wdrożenia w pisanie prac już od pierwszego roku studiów, tematy prac powinny być formułowane w ten sposób by wymagały lektury określonej liczby źródeł, należy egzekwować znajomość języków obcych, tematy prac na studiach zaocznych powinny być powiązane z pracą zawodową studentów, zobowiązać katedry nie zajmujące się dostatecznie pracami magisterskimi do zwiększenia tej aktywności. Zwrócono uwagę, że powstaje wiele prac opartych wyłącznie na literaturze, pomijających analizę źródeł.
W drugim dniu obrad referat wygłosił prof. dr Jan Baszkiewicz na temat „ Ocena realizacji planu badań w zakresie przedmiotów historycznoprawnych”. Dotychczasowy plan uznano za prawidłowy, postulowano włączenia do niego instytucji nieuniwersyteckich, celem kompletnego ujęcia planu. Przyjęto, że na każdym następnym zjeździe powinno się przeprowadzać analizę z wykonania planu i w razie potrzeby dokonywać jego modyfikacji.
Referat dotyczący organizacji studiów doktoranckich wygłosił prof. dr Bogusław Leśnodorski. Prelegent zauważył poprawę stanu kadry naukowej w niektórych „deficytowych” dyscyplinach (prawo rzymskie), jednak dalej występują poważne braki kadrowe. Remedium na to miałoby być wdrażanie stażystów na wspólnych zajęciach oraz wprowadzenie długookresowych zagranicznych stażów naukowych. Problemami uniemożliwiającym wdrożenie tych pomysłów pozostawały niedobór środków finansowych i mieszkaniowych. Na czas trwania doktorantury zaproponowano cztery lata.
[na podstawie sprawozdania Gerarda Kuleczki; Czasopismo Prawno-Historyczne, Tom XX, Numer 1 (1968) s. 251-257]
Sympozjum Historyków Państwa i Prawa w Kołobrzegu [1970 r.]
W dniach 7-9 września 1970 roku w Kołobrzegu odbyło się sympozjum historyków państwa i prawa, w którym uczestniczyło 57 pracowników naukowo-dydaktycznych z różnych ośrodków uniwersyteckich oraz Zakładu Historii Państwa i Prawa Instytutu Historii PAN. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Stały Sekretariat Zjazdów Historyków Państwa i Prawa, pod kierunkiem prof. Jana Wąsickiego i doc. Jerzego Wisłockiego.
Tematyka sympozjum skupiała się na roli państwa i prawa w życiu gospodarczym. Obrady plenarne obejmowały m.in. referat dotyczący planu badań naukowych na lata 1971-1975 oraz informacje o pracach redakcyjnych „Czasopisma Prawno-Historycznego”. Dyskusje toczyły się również w trzech sekcjach tematycznych.
W trakcie sympozjum wygłoszono pięć referatów poświęconych polityce gospodarczej władców i państw: „Dioklecjan jako organizator życia gospodarczego” (doc. Henryk Kupiszewski), „Problem polityki gospodarczej Polski od XVI wieku do czasów Oświecenia” (prof. Kazimierz Orzechowski), „Prawo gospodarcze na tle rozwoju ekonomicznego Polski w XVI-XVIII wieku” (doc. Jerzy Wisłocki), „Polityka ekonomiczna przełomu XVIII i XIX wieku oraz jej konsekwencje ustrojowe dla ziem polskich” (doc. Stanisław Grodziski), oraz „Państwo prawnospołeczne czy państwo autorytatywne w polityce gospodarczej II Rzeczypospolitej” (prof. Bogusław Leśnodorski).
W sekcjach specjalistycznych omawiano m.in. projekt programu wykładu i podręcznika „Historia ustroju Polski na tle porównawczym” dla Zawodowego Studium Administracyjnego, organizację seminariów dyplomowych oraz kwestie związane z nauczaniem prawa rzymskiego i podręcznikami do historii doktryn politycznych i prawnych. Na zakończenie obrad delegacja złożyła wiązankę kwiatów na cmentarzu poległych w walkach o wyzwolenie Kołobrzegu.
Sympozjum zakończyło się przyjęciem szeregu wniosków, w tym postulatem o organizację cyklicznych zjazdów historyków prawa co 2-3 lata oraz powołanie komisji historycznoprawnej przy Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Historycznego. Podkreślono potrzebę utrzymania i rozbudowy jednostki zajmującej się historią państwa i prawa w Polskiej Akademii Nauk. W zakresie planowania badań zwrócono uwagę na wzmocnienie wspierania specjalizacji badawczej ośrodków naukowych i uwzględnianie ich regionalnych potrzeb. Zwrócono również uwagę na potrzebę dostosowania programu Zawodowego Studium Administracyjnego do aktualnych potrzeb dydaktycznych. Sekcja romanistyczna za wnioski przyjęła konieczność poprawy nauczania prawa rzymskiego i rozbudowę zaopatrzenia bibliotecznego zakładów oraz wsparcie dla intensyfikacji badań i zwiększenia ilości staży asystenckich, i umożliwienie udziału, młodej kadrze naukowej, w międzynarodowych kongresach.
[na podstawie sprawozdania Ewy Borkowskiej-Bagieńskiej; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XXIII, zeszyt 2, s. 268-271]
Konferencja historyków państwa i prawa w Kołobrzegu [1972 r.]
We wrześniu 1972 roku, w Kołobrzegu, odbyła się trzydniowa konferencja historyków państwa i prawa – „WIEC-RADA-SEJM-PARLAMENT”, zorganizowana przez Komisję Prawno-Historyczną ZG PTH oraz poznański Oddział PTH. Tematem wiodącym konferencji było zagadnienie ciał przedstawicielskich, oprócz historyków, w Konferencji udział wziął również Dyrektor Biura Sejmu, Kazimierz Świtała.
Konferencję otworzył przewodniczący Komisji Prawno-Historycznej ZG PTH, prof. dr Juliusz Bardach, który przedstawił dorobek naukowy dotyczący sejmu polskiego, wskazując na istniejące luki w badaniach. Następnie, prof. dr Jan Baszkiewicz oraz doc. dr Irena Kwiatkowska-Malinowska zaprezentowali główne tezy swoich referatów. Szczególne zainteresowanie wzbudził referat prof. Jana Baszkiewicza i dr. Aleksandra Wójtowicza na temat ewolucji poglądów średniowiecznej doktryny prawa na temat potrzeby i znaczenia prawa stanowionego, w tym stosunku norm stanowionych do prawa zwyczajowego. Referat doc. dr I. Malinowskiej skupił się na problematyce zgromadzeń miejskich w średniowiecznej Italii.
W kolejnych dyskusjach podkreślono dużą różnorodność w rozwoju ciał przedstawicielskich na przestrzeni wieków i w różnych krajach. Wywołało to także próby etymologicznego uzasadnienia używania terminu „parlament” przez średniowiecznych uczonych. Prof. Juliusz Bardach zauważył, że różnorodność ewolucji uzasadnia potrzebę badania wpływu zgromadzeń miejskich na rozwój reprezentacji stanowych. Prof. Witold Maisel zasugerował zbadanie instytucji przedstawicielskich w miastach polskich. Prof. Kazimierz Orzechowski zwrócił uwagę, że pojęcia takie jak stanowość czy mandat przedstawicielski mogą być przenoszone w anachroniczny sposób na czasy, w których jeszcze nie istniały.
W godzinach popołudniowych odbyło się zebranie wydawców nowej edycji Volumina Legum, podczas którego ustalono plan prac na najbliższe lata, koncentrując wysiłki na reedycji pierwszych czterech tomów.
Drugi dzień obrad był poświęcony dyskusji nad referatami doc. dr Stanisław Russockiego, prof. Kazimierza Orzechowskiego oraz doc. dr Stanisława Płazy. Dyskusja nad referatem doc. dr Stanisława Russockiego skupiła się na reprezentacyjności i roli zgromadzeń stanowych do końca XIV wieku. Następnie prof. Kazimierz Orzechowski przedstawił referat o systematyzacji zgromadzeń stanowych. Zaś referat na temat sejmu polskiego w XVI wieku wygłosił doc. dr Stanisław Płaza.
Popołudniowe obrady skupiły się na przedyskutowaniu głównych kierunków rozwoju nauk historycznoprawnych w czterech zespołach problemowych. Sformułowano kwestionariusz problemów oraz listę przedsięwzięć, które powinny być podjęte przez historyków państwa i prawa w nadchodzących latach. Ustalono także plan dalszych badań oraz niezbędne posunięcia organizacyjne i finansowe.
Zespół historii parlamentaryzmu, pod przewodnictwem prof. Kazimierza Orzechowskiego, podkreślił potrzebę badań nad instytucjami parlamentarnymi w wieku XV, pierwszej połowie XVII wieku, Królestwie Polskim, Galicji i Księstwie Warszawskim. Zespół badań nad prawem i organizacją zgromadzeń miejskich w okresie średniowiecza postanowił dążyć do pełniejszego zrozumienia zjawisk, które prowadziły do tworzenia zgromadzeń miejskich i ich funkcjonowania. Zespół zajmujący się prawem zwyczajowym planował skoncentrować się na źródłach niemieckich i angielskich oraz wytyczyć kierunki badawcze dla problematyki związanej z przywilejami stanowymi. Zespół historii prawa administracyjnego wyznaczył zadania dotyczące wzmocnienia badań nad administracją średniowieczną i nowożytną oraz nad administracją w czasie reformacji.
Przedmiotem obrad trzeciego dnia konferencji były referaty: doc. dr Andrzeja Ajnenkiela „Parlament w systemie politycznym Drugiej Rzeczypospolitej” oraz doc. Dr Michała Pietrzaka „Krajowa Rada Narodowa — pierwszy parlament PRL”.
[na podstawie sprawozdania Marka Sędzeka i Andrzeja Zakrzewskiego; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XXV , zeszyt 1, s. 257-261]
Ogólnopolska Konferencja Historyków Państwa i Prawa w Karpaczu [1974 r.]
Konferencja historyków państwa i prawa na temat: „Dzieje kodyfikacji prawa” odbyła się w Karpaczu w dniach 23-25 maja 1974 roku. Zorganizowana została przez Komisję Historyczno-Prawną Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz wrocławskie środowisko naukowe. Udział w niej wzięło ponad osiemdziesiąt osób z różnych ośrodków uniwersyteckich i Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.
Dzięki wsparciu Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego (ZG PTH) oraz Wydawnictwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, teksty referatów zostały opublikowane przed rozpoczęciem konferencji. Umożliwiło to uczestnikom skoncentrowanie się na dyskusji i wymianie poglądów, zamiast na słuchaniu wygłaszanych na miejscu wykładów.
Jednym z głównych tematów konferencji była reforma uniwersyteckich studiów prawniczych, którą przedstawił prof. Jan Baszkiewicz. Projekt reformy, zaplanowany na październik 1975 roku, miał na celu modernizację kształcenia prawników poprzez integrację nauczania oraz dostosowanie programów do wymogów praktyki. Mimo ambitnych założeń, projekt wzbudził kontrowersje i wywołał liczne wątpliwości dotyczące jego realności oraz przygotowania.
Prof. Juliusz Bardach poruszył temat międzynarodowych kontaktów polskich historyków prawa, omawiając plany organizacji kongresów oraz udział w międzynarodowych wydarzeniach. Jego wystąpienie podkreśliło znaczenie współpracy z zagranicą w rozwijaniu badań naukowych w tej dziedzinie.
Krytyka reformy koncentrowała się na kilku kluczowych aspektach. W szczególności podnoszono brak wystarczającej analizy dotychczasowych doświadczeń oraz obawy dotyczące praktycznej wykonalności zaproponowanych zmian. Zwrócono uwagę na potrzebę poprawy warunków pracy na uniwersytetach oraz dokładniejszego opracowania projektów nowego programu nauczania.
W ramach obrad tematycznych omówiono dzieje kodyfikacji prawa, obejmujące różne okresy historyczne, od Mezopotamii po prawo oświeceniowe. Dyskusja skupiła się na funkcjach politycznych kodyfikacji oraz ich rzeczywistym wpływie na systemy prawne. Analizowano również szczegółowe problemy, takie jak stosowanie Statutów litewskich, wpływ Korektury praw na prawo polskie oraz interpretację kodyfikacji miejskich.
Prof. Juliusz Bardach podkreślił aktywność i wkład środowiska w badania nad kodyfikacjami prawa, zauważając znaczący postęp w tej dziedzinie. Reasumując, konferencja ukazała ewolucję treści i form kodyfikacji oraz zwróciła uwagę na konieczność dalszych badań nad ich praktycznym funkcjonowaniem.
[na podstawie sprawozdania Marka Sędzeka i Andrzeja Zakrzewskiego; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XXVII, zeszyt 1, s. 202-207 ]
Ogólnopolski zjazd historyków prawa w Bachotku [1979 r.]
W dniach 6-9 czerwca 1979 roku, w Bachotku koło Brodnicy, odbył się ogólnopolski zjazd historyków prawa. Tematem przewodnim zjazdu była historia i problematyka prawa miejskiego w Polsce. Wydarzenie to zostało zorganizowane wspólnie przez Komisję Historyczno-Prawną Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historyczno-Prawnego (ZG PTH) oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Zjazd rozpoczął się od wystąpienia prof. Zbigniewa Zdrójkowskiego, który przedstawił aktualny stan badań nad problematyką prawa miejskiego. Porównał osiągnięcia nauki polskiej w tej dziedzinie z stanem z okresu międzywojennego, podkreślając szczególne znaczenie recepcji prawa niemieckiego i jego adaptacji w Polsce. Zwrócił uwagę, że w 1983 roku będziemy obchodzić 750-lecie przywileju chełmińskiego, a w 1985 roku – 750-lecie pouczenia prawnego miasta Halle dla Środy Śląskiej. W związku z tym, środowisko toruńskie prowadzi szerokie badania, których efektem ma być wydanie „Księgi Pamiątkowej 750-lecia prawa chełmińskiego”. Publikacja ta będzie zawierać prace konstrukcyjne oraz przekłady tekstów prawnych, co ma istotne znaczenie dla dalszych badań.
W pierwszym dniu obrad (7 czerwca) przewodniczyli prof. Józef Matuszewski i prof. Zbigniew Zdrójkowski. Jako pierwszy wygłosił prelekcję w języku francuskim prof. Genin, dziekan wydziału prawa w Lyonie, na temat własności pretorskiej w prawie rzymskim. W dyskusji głos zabrał prof. dr Kazimierz Kolańczyk. Kolejny referat dotyczący działalności wydawniczej w dziedzinie źródeł do historii państwa i prawa polskiego przedstawił prof. Stanisław Grodziski. Wskazał na problemy związane z obecną działalnością edytorską i zaproponował utworzenie komisji redakcyjnej oraz aktualizację planu edycji Pomników Prawa Polskiego. W dyskusji wzięli udział m.in. dr Wacław Uruszczak, doc. dr Bogdan Lesiński, doc. dr Stanisław Russocki i prof. Zbigniew Zdrójkowski, którzy podkreślali potrzebę poprawy warunków pracy w tej dziedzinie oraz zaapelowali o większe wsparcie dla młodych pracowników naukowych.
Obradom 8 czerwca przewodniczył prof. Kazimierz Kolańczyk. Referaty wygłosili doc. dr Zygfryd Rymaszewski, prof. Zbigniew Zdrójkowski i dr Krystyna Kamińska. Podkreślano znaczenie badań nad asesorii i ich wpływ na rozwój prawa. W dyskusji nad referatem prof. Zbigniew Zdrójkowskiego doc. dr Zygfryd Rymaszewski podkreślił rozprzestrzenienie prawa chełmińskiego, natomiast dr Krystyna Kamińska przedstawiła uwagi na temat działalności sądu wyższego w Toruniu. W dyskusji nad referatem dr Krystyna Kamińskiej poruszono kwestie źródeł prawa magdeburskiego.
W popołudniowej części dnia odbyło się forum młodych, na którym młodsi pracownicy naukowi omawiali kwestie związane z pracą dydaktyczną w zakresie przedmiotów historycznoprawnych oraz ustalili zasady wymiany publikacji i informacji o badaniach. Postulowano zwiększenie udziału młodej kadry w przyszłych konferencjach.
Ostatniego dnia obrad referat wygłosił prof. dr Juliusz Bardach na temat miast na prawie magdeburskim i chełmińskim w Wielkim Księstwie Litewskim. W wyniku dyskusji podkreślano podobieństwa między miastami w Wielkim Księstwie Litewskim a miastami na prawie chełmińskim i magdeburskim w Koronie.
Prof. Henryk Olszewski zaprezentował 58 tom „Czasopisma Prawno-Historycznego” i poinformował o aktualnych problemach związanych z jego wydawaniem. Omówiono również działalność komitetu redakcyjnego oraz przyszłe zadania czasopisma. Prof. Witold Wołodkiewicz przedstawił informacje dotyczące prac z historii kultury prawniczej w Polsce.
Ogólnopolska Konferencja Historyków Prawa w Krynicy [1983 r.]
Ogólnopolska Konferencja Historyków Prawa odbyła się w Czarnym Potoku koło Krynicy w dniach 16 – 18 września 1983 r. Konferencja zorganizowana przez Instytut Historyczno-Prawny Uniwersytetu Jagiellońskiego poświęcona została prawu własności na przestrzeni dziejów, a udział w niej wzięło 75 naukowców z najważniejszych ośrodków naukowych w Polsce.
Konferencję uroczyście otworzył dyrektor IHP UJ prof. dr hab. Ludwik Łysiak, który wyraził nadzieję, że konferencja ta wpłynie na rozwój nauk historycznoprawnych, a także pozwoli na integrację środowiska naukowego. Dziekan Wydziału Prawa i Administracji UJ, prof. dr hab. Wojciech M. Bartel powitał uczestników w imieniu Rektora oraz władz uczelni.
Pierwszym z jedenastu referentów był prof. dr hab. Henryk Kupiszewski (UW), który wygłosił referat pt. „Koncepcja własności w Imperium Romanum”. Wyjściowym punktem jego referatu było pytanie, czy własność jest prawem, czy stosunkiem prawnym. Referent wskazał także na podstawowe formy i typy własności prawa rzymskiego, a także zaprezentował aktualność antycznych problemów w nowożytnym ustawodawstwie. Drugi z referentów pierwszego dnia Konferencji – prof. dr hab. Władysław Rozwadowski (UAM) – w referacie pt. „Definicja prawa własności w perspektywie dziejów” stwierdził, że własność jako kategoria historyczna nie jest instytucją niezmienną, wobec czego zakwestionował konieczność formułowania jej definicji. Wskazał on jednak, że pomimo trudności, próby jego zdefiniowania powinny być podejmowane, jednakże każda z tych prób to w istocie próba ograniczenia zakresu podmiotowego, przedmiotowego lub treści prawa własności. Referent wskazał na definicje prawa własności w perspektywie historycznoprawnej, dochodząc do wniosku, iż historia prawa własności to historia jego ograniczeń. Następny referat, pt. „Wspólnoty krewniacze w świetle wiejskich ksiąg sądowych” wygłosił prof. dr hab. Ludwik Łysiak (UJ), a jego treść oscylowała wokół instytucji niedziału chłopskiego postrzeganego przez pryzmat materiału źródłowego ksiąg sądowych wiejskich. Prof. Łysiak przedstawił genezę i strukturę niedziału, jego wewnętrzną organizację oraz zmiany zachodzące w czasie. Zajął się także analizą cech niedziału wynikających z ksiąg sądowych oraz przyczynami stopniowego zanikania wspólnot krewniaczych, kończąc rozważania na wpływie zwierzchności dominalnej na ich strukturę. Dr Jacek Matuszewski (UŁ) jako czwarty z referentów rozważał prawo króla do swobodnego dysponowania królewszczyznami w referacie pt. „Statut Władysława Warneńczyka ograniczający prawo królewskie do dyspozycji domeną ziemską”. Tematem wystąpienia doc. dr hab. Jerzego Wisłockiego (UAM) była „Kościelna własność ziemska”, a kanwą jego rozważań była geneza przysporzeń na rzecz Kościoła przez rycerstwo. Jako ostatni pierwszego dnia konferencji wystąpił prof. dr hab. Władysław Ćwik (UMCS) przedstawiając referat pt. „Własność nieruchomości w miastach polskich XVIII i XIX w.”, którego współautorem był nieobecny na konferencji doc. dr hab. Tomasz Opas. Pierwsza część wystąpienia przedstawiała własność nieruchomości w miastach Rzeczypospolitej z dwóch perspektyw – z jednej strony miast prywatnych, a z drugiej – miast królewskich. Referent scharakteryzował także własność mieszczańską i związane z nią obowiązki. Druga część referatu poświęcona była własności podzielonej w miastach Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego oraz zaborów austriackiego i pruskiego. Pierwszy dzień zjazdu zakończył się ożywioną dyskusją, w której głos zabrali m. in. dr. Jerzy Reder (UMCS), Stanisław Russocki (UW), prof. Jan Wąsicki (UAM), dr. Stanisław Krukowski (UW) oraz prof. Bogdan Leśiński (UAM).
Drugi dzień Konferencji otworzył doc. dr hab. Jan Kodrębski (UŁ) referatem pt. „Wielka Rewolucja Francuska a własność”, który zwrócił uwagę na wpływ Rewolucji Francuskiej na przemianę stosunków społeczno-gospodarczych i prawnych, a także wskazał na wpływ instytucji wypracowanych lub zmodyfikowanych podczas Rewolucji na dzisiejsze ustawodawstwo. „Niemieckie państwo narodowo-socjalistyczne a własność” to referat wygłoszony przez doc. dr hab. Franciszka Połomskiego, którego podstawą była analiza BGB, konstytucji weimarskiej z 1919 r., programu NSDAP i Mein Kampf. Autor wskazał m.in. na tendencję ówczesnych ustawodawców do zastępowania instytucji wywodzących się z prawa rzymskiego instytucjami prawa germańskiego. Prof. dr hab. Katarzyna Sójka-Zielińska (UW) w wystąpieniu pt. „Państwo a własność w dobie powszechnej industrializacji” wskazała na pogląd pojawiający się w końcówce XIX wieku, zwracający uwagę na własność nie tylko jako prawo ale także jako pewne zobowiązanie wobec ogółu. Wystąpienia zakończyły się dyskusją, w której m. in. dr. S Rogowski (UW) wyraził obawę zbyt jaskrawego akcentowania przez referentów społeczno-politycznych aspektów własności, kosztem aspektów prawnych. Drugi dzień konferencji zamknął prof. dr hab. Stanisław Płaza (UJ) który oznajmił, że Konferencja w Krynicy jest największą z dotychczasowych.
Konferencję zakończył referat wspomnieniowy o profesorze Rafale Taubenschlagu, w związku ze 100-leciem urodzin i 25-leciem śmierci tego wielkiego romanisty, zaprezentowany przez prof. dr hab. Henryka Kupiszewskiego (UW). Po wyczerpaniu programu Konferencji odbyto również otwarte posiedzenie Komisji Historyczno-Prawnej PTH. w trakcie którego ustalono plan pracy Komisji na lata 1983 – 1985.
[na podstawie sprawozdania Ireny Dwornickiej i Magdaleny Krasoń; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XXXVI, zeszyt 1, s. 269-273]
Ogólnopolska Konferencja Historyków Prawa w Popowie [1986 r.]
Ogólnopolska Konferencja Historycznoprawna pt. „Rządy prawa w perspektywie historycznej” odbyła się w dniach 30 maja – 1 czerwca 1986 r. w Popowie k. Serocka. Organizatorem wydarzenia był Instytut Historii Prawa Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Komisją Historyczno-Prawną przy Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Historycznego. W konferencji uczestniczyło około 100 historyków prawa, przedstawicieli uniwersytetów i Instytutu Historii PAN, a także ekspertów w dziedzinie teorii prawa i prawa konstytucyjnego.
Konferencję otworzyła prof. Katarzyna Sójka-Zielińska, która przedstawiła tematykę zjazdu, zwracając uwagę na dwojakie rozumienie pojęcia „rządów prawa” – węższe, związane z angielską koncepcją Rule of Law, oraz szersze, obejmujące historyczne idee podporządkowania władzy prawu. Pierwszy z referatów – „Problem obowiązywania ustawy w antycznej Grecji” – wygłoszony przez prof. Henryka Kupiszewskiego (UW) – wskazał na przyczyny, dla których korzeni prawa należy szukać w starożytności. Skupił się na problemie obowiązywania i skuteczności prawa w starożytnej Grecji, wyróżniając trzy grupy norm: prawo zwyczajowe, prawo wynegocjowane i prawo narzucone. Następnie przedstawił ich wzajemne oddziaływania na szerokim tle porównawczym, kończąc na wpływie prawa greckiego na inne ówczesne systemy prawne oraz prawo nowożytne. Drugi z referatów, „Prawo karne w interpretacji ławy przysięgłych w Anglii w XVI-XVIII w.”, wygłoszony przez Kazimierza Barana (UJ), dotyczył analizy przeciętnych procesów karnych prowadzonych według zasad common law w Anglii w sprawach o przestępstwa pospolite. Prof. Henryk Olszewski w referacie pt. „Oligarchia magnacka a prawo” skupił się na istocie oligarchii w dawnej Polsce na tle innych systemów oligarchicznych w Europie, rozważył prawne i faktyczne podstawy oligarchii oraz treść ustawodawstwa z drugiej połowy XVIII i pierwszej połowy XIX wieku. Na koniec poruszył problem praworządności oraz funkcjonowania prawa konstytucyjnego i praktyki konstytucyjnej w tej epoce. Dr. Zbigniew Szcząska (UW) w referacie pt. „Problem rządów prawa w działalności Rady Nieustającej” omówił genezę Rady Nieustającej, jej zadania, strukturę oraz kompetencje, a także przeanalizował przepisy ustawy z 1776 r. i tryb uchwalania rezolucji. Na zakończenie przedstawił oceny działalności Rady przez współczesnych i późniejszych badaczy tego okresu.
Dyskusje, które towarzyszyły wystąpieniom, dotyczyły m.in. definicji i rozumienia pojęcia „rządów prawa”, różnic w pojmowaniu tego terminu w różnych epokach historycznych oraz wpływu różnych systemów prawnych na rozwój idei praworządności. W trakcie drugiego dnia sesji omawiano m.in. Landrecht z 1794 r. w kontekście rządów prawa w Prusach oraz liberalizm jako ideologię rządów prawa.
Konferencja zakończyła się trzecią sesją, której przewodniczył prof. Juliusz Bardach. Referaty w tej części dotyczyły problematyki rządów prawa w II Rzeczypospolitej, w tym wpływu orzecznictwa sądownictwa administracyjnego w II Rzeczpospolitej na praktykę Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz analizy systemu prawnego z lat 1918-1939. Dyskusje podkreśliły istotne znaczenie formalnych gwarancji praworządności oraz relacji między prawem formalnym a materialnym.
Konferencja była okazją do głębokiej refleksji nad historycznym rozwojem idei rządów prawa oraz jej zastosowaniem w różnych epokach i systemach prawnych, co podkreślało znaczenie tych zagadnień w teorii prawa.
[na podstawie sprawozdania Elżbiety Kowalskiej i Marzeny Paszkowskiej; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XXXIX, zeszyt 2, s. 241-248]
Zjazd Historyków Prawa w Karpaczu [1988 r.]
W dniach 8-10 września 1988 roku w Ośrodku Szkoleniowo-Wypoczynkowym Uniwersytetu Wrocławskiego w Karpaczu odbył się ogólnopolski zjazd historyków prawa, zorganizowany przez Instytut Historii Państwa i Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. Tematem zjazdu były regionalne syntezy dziejów ustroju i prawa, w szczególności na Śląsku. Wzięło w nim udział 50 badaczy z różnych uniwersytetów w kraju. W trakcie obrad przedstawiono następujące referaty: prof. Kazimierz Orzechowski – „Zagadnienie regionalnych syntez dziejów ustroju i prawa (na przykładzie Śląska)”, doc. Franciszek Połomski – „Problemy periodyzacji ustroju i prawa na Śląsku w epoce kapitalistycznej (do 1918 roku)”, prof. Alfred Konieczny – „Uwagi na temat regionalnej syntezy dziejów prawa na Śląsku w latach 1918-1945”, prof. Hubert Izdebski – „Regionalna synteza dziejów państwa i prawa. Uwagi w związku z planowaną syntezą dziejów Śląska” (mimo nieobecności autora referat odczytano), prof. Stanisław Russocki – „Ustrój polityczny i prawo Książęcego Mazowsza; Regionalna historia ustroju i prawa. Garść uwag krytycznych”, prof. Stanisław Grodziski – „Historia regionalna – historia bez problemów?”, doc. Adam Lityński – „Sejmik ziemski jako podstawa syntezy regionalnej. Wybrane zagadnienia”.
Nad wygłoszonymi referatami żywo dyskutowano, a materiał ze zjazdu uznano za wart ogłoszenia drukiem. Po zakończeniu obrad odbyło się posiedzenie Komisji Historyczno-Prawnej Polskiego Towarzystwa Historycznego, gdzie omówiono temat przyszłego zjazdu. Prof. Zygfryd Rymaszewski z Uniwersytetu Łódzkiego zadeklarował zorganizowanie konferencji w 1990 lub 1991 roku na temat Konstytucji 3 maja z okazji jej 200-lecia.
[na podstawie sprawozdania Anny Pikulskiej-Robaszkiewicz; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XLII, zeszyt 1, s. 213-215]
Ogólnopolski Zjazd Katedr
Historyczno-Prawnych w Łodzi [1991 r.]
Zjazd odbył się w dniach 16-17 września 1991 r. w Łodzi, a jego organizatorem były katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego, Powszechnej Historii Państwa i Prawa oraz Prawa Rzymskiego Uniwersytetu Łódzkiego. Na zjazd przybyło 55 przedstawicieli nauki, w tym 10 referentów z czołowych polskich ośrodków naukowych. Tematem przewodnim Zjazdu Katedr Historyczno-Prawnych był samorząd jako zarząd lokalny.
Pierwszy z referentów – prof. dr hab. Władysław Bojarski (UMK) zaprezentował wystąpienie pt. „Samorząd a państwo w starożytnym Rzymie.”. Następnie prof. dr hab. Jerzy Walachowicz (UAM) wygłosił referat pt. „Podziały terytorialne, zarząd lokalny i samorząd w Marchii Brandenburskiej w okresie askańskim (do 1320 r.)”. Ostatnim w tej części konferencji był referat prof. dr hab. Adama Lityńskiego (UŚ) zatytułowany „Samorząd ziemski w Polsce w XVII i XVIII w.” w którym zwrócił uwagę na proces odbierania kompetencji sejmowi na rzecz samorządu. Dyskusje koncentrowały się na wieloznaczności terminu „samorząd” i jego roli w państwie. Prof. Ludwik Łysiak zauważył różnice w znaczeniu samorządu, natomiast prof. Michał Pietrzak postawił tezę, że państwo demokratyczne może funkcjonować bez samorządu. W dyskusji pojawiły się również propozycje dotyczące poprawy nauczania w dziedzinie historii prawa oraz problemy kadrowe i finansowe uczelni. Następnie wystąpił prof. dr hab. Władysław Rozwadowski (UAM), wygłaszając referat pt. „Rola dyscyplin historyczno-prawnych w kształceniu prawniczym”. Referent stwierdził, iż właściwsze byłoby tu sformułowanie „miejsce przedmiotów historyczno-prawnych w ramach studiów prawniczych”, gdyż o roli tychże, zebranych przekonywać nie trzeba. Jako ostatni pierwszego dnia konferencji referat zaprezentował prof. dr hab. Stanisław Grodziski (UJ), którego tematem był samorząd gminny i powiatowy w Galicji epoki autonomicznej.
Pierwsze wystąpienie drugiego dnia Zjazdu pt. „Prace nad powstaniem gubernialnych urzędów administracyjnych w guberni chełmskiej w latach 1913/1914” wygłosił mgr Andrzej Wrzyszcz (UMCS). Prof. dr hab. Jerzy Reder (UMCS) przedstawił referat pt. Ustrojowo-prawna geneza stolic polskich województw w ujęciu historycznym.” Referat pt. „Samorząd II Rzeczypospolitej” wygłosił prof. dr hab. Michał Pietrzak (UW) w którym przeanalizował przepisy prawne dotyczące samorządu, jego strukturę, kompetencje oraz źródła finansowania. Omówił również kluczowe problemy związane z funkcjonowaniem samorządu. W swoim wystąpieniu odniósł się do współczesnych realiów, wskazując na możliwość zastosowania niektórych rozwiązań samorządowych z okresu międzywojennego w dzisiejszych warunkach.
Jako ostatnia wystąpiła prof. dr hab. Małgorzata Stahl z Katedry Prawa Gospodarczego UŁ, która omówiła tematykę uwarunkowań polskiej reformy władzy lokalnej, poruszając kwestię nowej ustawy o samorządzie lokalnym oraz trudności związanych z reformą.
Pod koniec zjazdu zdecydowano o tematyce kolejnego spotkania, które miało się odbyć w 1993 roku i dotyczyć 500-lecia polskiego sejmu, z rozszerzeniem o parlamentaryzm europejski.
[na podstawie sprawozdania Tadeusza Szulca; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XLIV, zeszyt 1, s. 225-227]
Ogólnopolska Konferencja Katedr Historyczno-Prawnych w Zajączkowie [1995 r.]
W dniach 14-17 września 1995 r. w Zajączkowie odbyła się konferencja Katedr Historyczno-Prawnych, której to organizacji podjęły się katedry historyczno-prawne Wydziału Prawa i Administracji UAM. Realizację przedsięwzięcia umożliwiło wsparcie finansowe Komitetu Badań Naukowych oraz WPiA UAM. Tematem przewodnim spotkania była historia prawa i ustroju PRL. Konferencja była również okazją do wymiany doświadczeń na temat miejsca oraz znaczenia nauk historyczno-prawnych wśród dyscyplin prawniczych oraz w programach studiów, a także dyskusji poświęconej opracowaniom podręcznikowym w obrębie wspomnianej tematyki.
Powitanie oraz otwarcie konferencji powierzono władzom WPiA (Dziekan, prof. Ewa Borkowska-Bagieńska) oraz przedstawicielom Komitetu Organizacyjnego (przewodniczący prof. Krzysztof Krasowski, sekretarz dr Krystyna Sikorska-Dzięgielewska, a także prof. Henryk Olszewski, dr Andrzej Gulczyński oraz mgr Jacek Wewiorowski). Przewodnictwo obrad objęli wybitni przedstawiciele środowiska naukowego (prof. Juliusz Bardach, prof. Michał Pietrzak, prof. Stanisław Grodziski, prof. Zygfryd Rymaszewski, prof. Krzysztof Krasowski).
Już pierwszy dzień konferencji przyniósł burzliwe i polemiczne dyskusje wokół wygłoszonych referatów – „PRL w dziejach państwa i narodu polskiego” prof. Franciszka Ryszki (Warszawa) oraz „Prawo Konstytucyjne Polski Ludowej” prof. Stanisława Gebethnera. Uczestnicy rozważali źródła powstania oraz utrzymania się polskiego patriotyzmu, dyskutowali na temat charakterystyki i aktualności tzw. społeczeństwa industrialnego, poszukiwali podobieństw i różnic pomiędzy stanem prawnym i faktycznym ustroju w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Kontrowersje wywołała zaproponowana przez prof. Gebethnera periodyzacja tego okresu w dziejach Polski, a także zaproponowana przez prof. Ryszkę definicja nacjonalizmu.
Również referaty wygłoszone następnego dnia wywołały liczne dyskusje. Z aprobatą spotkało się wystąpienie prof. Wiesława Kozub-Ciembroniewicza (Kraków) na temat sylwetki wybitnego uczonego XX w., profesora Konstantego Grzybowskiego. Wokół referatów dr Romualda Kraczkowskiego (Warszawa) oraz dr hab. Andrzeja Koryckiego (Lublin) podjęto rozważania na temat możliwości i pułapek związanych z prowadzeniem badań dotyczących wskazanego okresu oraz trudności w osiągnięciu obiektywizmu przez naukowca w sytuacji braku odpowiedniej perspektywy czasowej. Wyrażono również obawy w zakresie spuścizny PRL w obrębie prawa karnego. Podobne wątpliwości wzbudził referat prof. Zbigniewa Radwańskiego (Poznań) nt. prawa cywilnego PRL, w kontekście wpływu ideologii na tworzenie i pojmowanie prawa handlowego. W ramach rozmów stawiano liczne problemowe pytania oraz podejmowano próby odpowiedzi na nie. Zastanawiano się m.in. nad przyczynami oraz konsekwencjami przemiany ustroju, nie tylko w aspekcie prawnym, ale również politycznym czy społecznym.
Kolejny dzień również zaowocował bogatymi intelektualnie wystąpieniami oraz dyskusjami. Swoje referaty wygłosili prof. Krzysztof Krasowski („Państwo i Kościół w Polsce Ludowej”) oraz prof. Michał Pietrzak („Kierunki prac nad konstytucją III Rzeczypospolitej”). Ze strony prof. J. Walachowicza (Poznań) padło istotne pytanie o rozgraniczenie pojęć „państwa” oraz „partii”, a także „narodu” i „Kościoła”. Kontrowersje wzbudziło zagadnienie konkordatu. Wielokrotnie uwypuklano problem braku wystarczających źródeł oraz poszukiwania sposobów na dostęp do informacji koniecznych do dalszych, pogłębionych badań. Ponownie powróciła problematyka periodyzacji.
Następnie tematyka obrad zmieniła nieco kierunek pod wpływem wygłoszonego przez prof. Marię Zmierczak (Poznań) referatu pt. „Nauki historycznoprawne pośród dyscyplin prawniczych i w programach studiów”. Rozważano różne modele prowadzenia zajęć w tym zakresie oraz ich oczekiwane rezultaty edukacyjne. Znamienici badacze wskazywali jednogłośnie na wartość i znaczenie prawa rzymskiego w dydaktyce, przede wszystkim jako wprowadzenie do prawa cywilnego. Przypominano, że w każdej reformie programu nauczania powraca problem likwidacji przedmiotów historycznych oraz zastanawiano się nad ich przełożeniem na poziom i pełnię kształcenia. Podjęto również szeroko zakrojone dysputy na temat podręczników do przedmiotów historyczno-prawnych, postulując zacieśnienie współprac w tym obszarze pomiędzy poszczególnymi ośrodkami naukowymi.
Ostatni dzień poświęcono na prezentację oraz dyskusje dotyczące grantów naukowych z zakresu nauk historyczno-prawnych. Ciekawym aspektem tej części wydarzenia było podjęcie tematyki technicznej strony prowadzenia badań oraz opracowywania tekstów.
Podsumowanie obrad przypadło profesorowi Henrykowi Olszewskiemu, który podkreślił intencję organizatorów co do tematyki zjazdu, chcących wkomponować 50-lecie Polski Ludowej w obręb dziejów prawa oraz dogmatyki prawniczej. Zwrócił uwagę, że z samych wystąpień oraz otaczających je dysput wywieść można wniosek, że początki Rzeczpospolitej Ludowej są znacznie lepiej znane i przebadane, niż jej erozja. Nie wyprowadzono jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o odpowiednią metodę badawczą w tym zakresie.
[na podstawie sprawozdania Andrzeja Gulczyńskiego i Jacka Wiewiorowskiego; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. XLVII, zeszyt 2, s. 310-314]
Ogólnopolski Zjazd Katedr Historyczno-Prawnych w Gdańsku [1998 r.]
W dniach 22-24 września 1998 roku w Gdańsku miał miejsce Ogólnopolski Zjazd Katedr Historyczno-Prawnych, zorganizowany przez Katedrę Powszechnej Historii Państwa i Prawa Uniwersytetu Gdańskiego oraz Komitet Organizacyjny Obchodów 1000-lecia Miasta Gdańska. Współorganizatorem była również Katedra Historii Państwa i Prawa Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej w Koszalinie, która była jednym z fundatorów wydarzenia.
Głównym tematem zjazdu były „Dzieje prawa i jego nauki”. Spotkanie otworzył prof. Tadeusz Maciejewski, kierownik Katedry Powszechnej Historii Państwa i Prawa UG, który wyjaśnił, że jednym z powodów wyboru Gdańska na miejsce zjazdu było włączenie go w obchody Millennium miasta. Inauguracyjne przemówienia wygłosili Prorektor UG, prof. Jolanta Jabłońska-Bonca, oraz Przewodniczący Rady Miasta Gdańska, Paweł Adamowicz, który uhonorował Medalami 1000-lecia Miasta Gdańska czterech wybitnych profesorów: Stanisława Salmonowicza, Zygfryda Rymaszewskiego, Józefa Matuszewskiego oraz Tadeusza Maciejewskiego.
Obrady, którym przewodniczyli prof. Maciejewski, prof. Katarzyna Sójka-Zielińska, prof. Wacław Uruszczak i prof. Salmonowicz, składały się z kilku sesji poświęconych różnym aspektom historii prawa. Pierwsza sesja, dotycząca dziejów prawa w Gdańsku, obejmowała referaty m.in. na temat sądownictwa w Gdańsku (prof. Krystyna Kamińska), wpływu prawa obcego w Gdańsku (prof. Maciejewski) oraz nauki prawa w Gdańsku (mgr Beata Kolarz).
Druga sesja skoncentrowała się na dziejach prawa polskiego, a jej uczestnicy, w tym prof. Józef Matuszewski, prof. Zygfryd Rymaszewski i prof. Wacław Uruszczak, omawiali m.in. ostatnich Piastów na tronie polskim, potrzebę wydania źródeł prawa niemieckiego w Polsce oraz synodalnego ustawodawstwo Kościoła polskiego. W ramach dyskusji prof. Salmonowicz podkreślił potrzebę tworzenia nowych zespołów naukowych łączących doświadczenie „mistrzów” z entuzjazmem młodych badaczy. Zwrócił także uwagę na konieczność krytycznego wydania rękopisów Eliasza Konstantego Schrodera.
W kolejnych dniach zjazdu odbyły się sesje poświęcone dziejom prawa polskiego oraz historii nauki prawa. W referatach prof. Ludwik Łysiak i prof. Janusz Sondel przedstawili kwestie sądów wyższego prawa niemieckiego i wpływu prawa rzymskiego w Polsce przedrozbiorowej. Dyskusje skoncentrowały się m.in. na roli prawa rzymskiego jako fundamentu pojęć prawnych.
W sesjach poświęconych historii nauki prawa, prof. Witold Wołodkiewicz omówił polsko-włoskie kontakty romanistyczne w okresie II RP, a prof. K. Sójka-Zielińska przedstawiła naukę prawa cywilnego na Uniwersytecie Lwowskim. Dyskusje dotyczyły m.in. migracji uczonych między uniwersytetami, a także wpływu tych migracji na rozwój różnych dyscyplin naukowych.
[na podstawie sprawozdania Beaty Kolarz i Iwony Wierzchowieckiej; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. L, zeszyt 1, s. 333-336]
Zjazd Katedr Historyczno-Prawnych W Ujściu/Mielnie [1998 r.]
W dniach 20-23 września 1998 r. w Mielnie/Unieściu odbył się kolejny Zjazd Katedr Prawno-Historycznych, tym razem zorganizowany wokół hasła „Dzieje Wymiaru Sprawiedliwości”. Za organizację wydarzenia odpowiadała Bałtycka Wyższa Szkoła Humanistyczna w Koszalinie.
Zebranych przywitał prof. Tadeusz Maciejewski (UG/BWSH), który podkreślił obecność wśród uczestników przedstawicieli wszystkich ośrodków uniwersyteckich w Polsce – na wydarzenie przybyło bowiem około stu historyków prawa. Co godne uwagi, był to również pierwszy taki zjazd zorganizowany przez wyższą uczelnię niepubliczną.
Pierwszego dnia konferencji referaty wygłosili m.in. prof. Władysław Bojarski (UMK), dr Krzysztof Amielańczyk (UMCS), prof. T. Maciejewski (UG/BWSH), dr Zbigniew Naworski (UMK) oraz mgr Zdzisław Zarzycki (UJ) i mgr Marek Krzymkowski (UAM). Najwięcej dyskusji wzbudziło wystąpienie czwartego z wymienionych, obejmujące tematykę szlacheckiego wymiaru sprawiedliwości w Prusach Królewskich. Wskazano na fakt, że w obrębie badań nad tą problematyką konieczne jest objecie analizą nie tylko zagadnień prawnych, ale również ustrojowych. Zastanawiano się także nad trudnościami w odtworzeniu rzeczywistego stanu polskiego sądownictwa minionych wieków, gdzie praktyka mogła znacznie odbiegać od litery prawa..
Następnego dnia referaty wygłosili przedstawiciele takich ośrodków, jak UW, UJ, BWSH czy UMK. Szeroko zakrojone dyskusje wywołały wystąpienia obejmujące swym zakresem polski wymiar sprawiedliwości w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów (referaty mgr Iwony Wierzchowieckiej oraz dr Izabela Lewandowskiej-Malec). Zastanawiano się nad źródłami niezadowolenia szlachty z funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości oraz nad przygotowaniami przedstawicieli tego stanu do jego reformy. Dyskutowano na temat najważniejszych ośrodków władzy sądowniczej w ówczesnym państwie. Prof. Uruszczak trafnie zauważył, że wspólny mianownik wszystkich wystąpień tego panelu stanowiły różne perspektywy wobec wizerunku sędziego w dawnych wiekach. Popołudniowe obrady dotyczyły natomiast czasów późniejszych, m.in. Królestwa Polskiego, Rzeczypospolitej Krakowskiej, II Rzeczypospolitej, polskiego państwa podziemnego czy dwudziestolecia międzywojennego.
Ostatni dzień obrad otworzył prof. Stanisław Salmonowicz, który zwrócił uwagę na fakt, że badania nad najnowszą historią prawa stanowią dla naukowców największe wyzwanie. Podjęto próbę ustalenia cezury czasowej pomiędzy tematyką leżącą w zakresie zainteresowań historyków prawa oraz tą, która przynależy już do badaczy prawa pozytywnego. Wszystkie wystąpienia tego dnia dotyczyły problematyki sądownictwa na ziemiach polskich po 1939 roku, przy czym zasadniczo wszyscy referenci wybiegali w swoich prezentacjach poza zakreśloną tematami problematykę. Żywą dyskusję wywołało przede wszystkim wystąpienie prof. Grzegorza Górskiego (KUL) dotyczące Polskiego Państwa Podziemnego w okresie II wojny światowej, rozważano bowiem zagadnienie jego legalizmu. Problem rozpatrywano z perspektywy historycznej, dogmatycznej czy prawno-porównawczej. Uznano, że dla historyka prawa konieczne jest w tym zakresie wyjście poza badania o charakterze formalnoprawnym i skupienie się na analizie praktyki ustrojowej.
Podsumowanie trzydniowych obrad przeprowadził prof. Stanisław Salmonowicz, który zwrócił uwagę na żywe zainteresowanie podejmowaną w trakcie wydarzenia tematyką u zagranicznych przedstawicieli nauki. Zauważył, że również w Polsce widoczne są wyraźne postępy na tym polu, co zostało potwierdzone przez ów Zjazd. Dostrzegł jednak widoczne dysproporcje w obrębie podejmowanych tematów, ponad 50% wystąpień dotyczyło bowiem XIX i XX wieku, deficyt natomiast widoczny był w zakresie badań nad sądownictwem staropolskim, a także Polski Ludowej.
[na podstawie sprawozdania Marka Walaszka; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LI, zeszyt 2, s.521-524]
Ogólnopolski zjazd katedr historycznoprawnych
w Ustroniu [2000 r.]
Ogólnopolski zjazd katedr historycznoprawnych pod hasłem „Przez tysiąclecia: państwo – prawo – jednostka” odbył się w dniach 17-20 września 2000 r. w Ustroniu. Organizatorami byli historycy prawa z Katowic, przy wsparciu finansowym m.in. Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, Komitetu Badań Naukowych oraz licznych sponsorów. Wydarzenie zgromadziło ponad 150 uczestników, w tym zarówno uznanych profesorów, jak i młodszych naukowców oraz doktorantów, którzy dopiero rozpoczynają swoją karierę akademicką.
Tematyka zjazdu była niezwykle szeroka, co pozwoliło na omówienie wielu ważnych problemów z zakresu historii prawa. Program obejmował zarówno obrady plenarne, jak i posiedzenia w sekcjach, co przyczyniło się do wysokiej jakości dyskusji oraz zacieśnienia więzi pomiędzy uczestnikami. Przewodniczącymi obrad byli wybitni profesorowie, m.in. Juliusz Bardach, Stanisław Grodziski, Witold Wołodkiewicz, Michał Pietrzak, Katarzyna Sójka-Zielińska, Stanisław Płaza i Henryk Olszewski.
Pierwszy dzień obrad rozpoczął się od referatu prof. Janusza Sondla (UJ) na temat wpływu prawa rzymskiego na nowożytne porządki prawne. Wystąpienie to sprowokowało do dyskusji na temat aktualności tego wpływu we współczesnych systemach prawnych oraz zmieniającego się rozumienia samego pojęcia. Prof. Katarzyna Sójka-Zielińska (UW) przedstawiła referat dotyczący pozycji jednostki wobec państwa i prawa na przestrzeni dziejów, wywołując refleksję nad tym, w którym okresie historycznym jednostka cieszyła się największą wolnością. Prof. Jan Baszkiewicz (UW) podjął temat rodowodu, znaczenia i uniwersalności współczesnych praw człowieka, skłaniając uczestników do trudnych rozważań na ten temat. Z kolei prof. Ewa Borkowska-Bagieńska (UAM) w swoim wystąpieniu zachęciła do analizy pojęcia „europejska kultura prawna” oraz rozważenia, co właściwie oznacza termin „europejskość”. Prof. Wacław Uruszczak (UJ) wywołał kontrowersje, omawiając kryteria periodyzacji w kontekście ewolucji ustrojów państwowych, szczególnie w odniesieniu do początków państwowości polskiej. Prof. Jerzy Malec (UJ) skoncentrował się na relacjach między władzą sądowniczą a administracyjną, co wywołało interesujący dyskurs prawno-porównawczy. Prof. Michał Pietrzak (UW) omówił relacje między państwem a Kościołem oraz gwarancje wolności religijnej w perspektywie historycznej. Prof. Tadeusz Maciejewski (UG) i dr Andrzej Gaca (UMK) zwrócili uwagę na niedostatecznie zbadany obszar historii i prawa Skandynawii, podkreślając potencjał tego pola badawczego.
Drugi dzień obrad poświęcony był problematyce akademickiej. Prof. Stanisław Grodziski i prof. Henryk Olszewski omówili kondycję środowiska historycznoprawnego w Polsce w ostatniej dekadzie XX wieku. Ich badania, oparte na ankietach, zainicjowały żywą dyskusję, podczas której uczestnicy analizowali osiągnięcia naukowe, wyzwania oraz sposoby na ich przezwyciężenie. Jednym z głównych problemów było niewystarczające zaangażowanie polskich uczonych w międzynarodowe inicjatywy naukowe oraz trudności związane z nowym systemem studiów doktoranckich. Ostatecznie uczestnicy zjazdu wypracowali wspólne stanowisko, które określili jako „ostrożny optymizm”.
Obrady w sekcjach tematycznych dotyczyły szerokiego zakresu zagadnień, obejmując m.in. historię ustrojów państwowych, filozofię prawa, prawa człowieka, romanistykę, prawo kanoniczne i procesowe. Dyskusje były intensywne, a różnorodność tematów przyczyniła się do wymiany poglądów między badaczami z różnych ośrodków naukowych.
Zjazd zakończył się sukcesem zarówno pod względem organizacyjnym, jak i intelektualnym. Poza aspektami naukowymi, uczestnicy szczególnie docenili integrację towarzyską oraz możliwość nawiązania kontaktów między doktorantami a doświadczonymi naukowcami. Wyniki zjazdu zostały wydane w ramach odrębnej publikacji, a część referatów już ukazała się w „Czasopiśmie Prawno-Historycznym”.
[na podstawie sprawozdania Róży Dembskiej i Ewarysta Kowalczyka; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LIII, zeszyt 1, s. 397-400]
Zjazd katedr historycznoprawnych w Augustowie [2002 r.]
W dniach 15-19 września 2002 roku w Augustowie odbył się Ogólnopolski Zjazd Katedr Historycznoprawnych pt. „Wielokulturowość polskiego pogranicza – ludzie, idee, prawo”, który zgromadził ponad 100 wybitnych naukowców z różnych ośrodków akademickich w Polsce. Organizatorem wydarzenia był Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, a wsparcia finansowego udzieliły Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku oraz wiele innych instytucji, w tym Okręgowa Izba Radców Prawnych i Okręgowa Izba Notarialna. Główna tematyka zjazdu koncentrowała się na wielokulturowości polskiego pogranicza, lecz uczestnicy mieli także okazję przedstawić referaty dotyczące szerokiej gamy zagadnień historycznoprawnych.
Podczas zjazdu wygłoszono 55 referatów, które podzielono na sesje plenarne oraz obrady w pięciu sekcjach tematycznych. Sesjom plenarnym przewodniczyli znakomici profesorowie: Stanisław Grodziski (UJ) oraz Stanisław Płaza (UJ), co podkreślało prestiż i naukowy poziom obrad. Obrady w sekcjach prowadzili wybitni specjaliści: Witold Wołodkiewicz (UW), Jerzy Walachowicz (UAM), Wacław Uruszczak (UJ), Artur Korobowicz (UMCS) i Michał Pietrzak (UW). Wśród prelegentów znaleźli się czołowi historycy prawa, w tym prof. Henryk Olszewski (UAM), który wygłosił referat dotyczący polsko-niemieckiego dialogu historiograficznego, oraz prof. Jerzy Walachowicz (UAM), który w swojej prezentacji zajął się problemem asymilacji ustrojowych na ziemiach północno-zachodnich Polski w średniowieczu.
Zjazd w Augustowie przyciągnął również międzynarodową uwagę, goszcząc II edycję Międzynarodowej Szkoły Prawa Rzymskiego dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej, zainicjowanej przez prof. Witolda Wołodkiewicza (UW). Podczas sesji i dyskusji poruszono wiele istotnych tematów, które wzbudziły żywe zainteresowanie wśród uczestników. Szczególnie burzliwe debaty dotyczyły trudnych relacji polsko-niemieckich w kontekście prawnym, a także funkcjonowania konwencji genewskiej na Górnym Śląsku po I wojnie światowej, co było jednym z najbardziej dyskutowanych zagadnień. Ostatni dzień obrad przebiegł na kilkugodzinnej dyskusji dotyczącej stanu dydaktyki historii prawa, co znów skłoniło zgromadzonych do autorefleksji na temat kondycji własnego środowiska i jego perspektyw.
Zjazd w Augustowie okazał się nie tylko platformą do wymiany myśli i doświadczeń w gronie historyków prawa, ale również doskonałą okazją do zacieśnienia współpracy między różnymi ośrodkami naukowymi w Polsce. Uczestnicy mogli również zapoznać się z najnowszymi wynikami badań nad historią prawa. Sukces zjazdu w Augustowie podkreślił znaczenie regularnych spotkań tego rodzaju dla integracji środowiska historyków prawa oraz dalszego rozwoju badań w tej dziedzinie. Wystąpienia zostały zebrane do odrębnej publikacji. Nieoceniony okazał się znów aspekt integracyjny wydarzenia, podczas którego świętowano również jubileusz 25-lecia sprawowania przez prof. Henryka Olszewskiego funkcji redaktora naczelnego Czasopisma Prawno-Historycznego oraz udano się na zwiedzenie położonego nieopodal Wilna w ramach zorganizowanej wycieczki.
[na podstawie sprawozdania Piotra Fiedorczyka; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LV, zeszyt 2, s. 512-515]
Ogólnopolski Zjazd Historyków Prawa w Szczecinie [2004 r.]
W dniach 23-26 września 2004 roku w Szczecinie odbyła się Konferencja Polskich Historyków Państwa i Prawa, która zgromadziła naukowców z katedr historycznoprawnych oraz historii doktryn polityczno-prawnych z całej Polski. Temat przewodni konferencji brzmiał: „Podstawy materialne państwa do XX wieku włącznie”, co pozwoliło na szerokie omówienie kwestii związanych z historią ustrojów, finansów państwowych oraz rozwojem administracji publicznej.
Dla młodego, 15-letniego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, wydarzenie to miało wyjątkowe znaczenie, stanowiąc okazję do zaprezentowania potencjału naukowego oraz zdolności organizacyjnych ośrodka. W konferencji wzięło udział 135 uczestników, w tym wielu wybitnych uczonych, takich jak prof. dr hab. Marek E. Kuryłowicz (Lublin), prof. dr hab. Marian Mikołajczyk (Katowice), prof. dr hab. Stanisław Płaza (Kraków), prof. dr hab. Marian Kallas (Warszawa) oraz prof. dr hab. Jacek Matuszewski (Łódź). Łącznie 71 z nich wygłosiło referaty i komunikaty naukowe.
Organizacja konferencji została powierzona szczecińskim historykom prawa, pracującym w Katedrze Historii Prawa oraz Katedrze Prawa Rzymskiego i Historii Doktryn Polityczno-Prawnych Uniwersytetu Szczecińskiego. Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego był prof. Jerzy Walachowicz, wspierany przez dr. Daniela Bogacza, mgr. Piotra Rybczyńskiego, dr. Marka Tkaczuka i dr. Iwonę Wierzchowiecką. Szczególne zasługi w organizacji zjazdu przypisano dr. Danielowi Bogaczowi i dr. Markowi Tkaczukowi.
Honorowy protektorat nad zjazdem objął Rektor Uniwersytetu Szczecińskiego, prof. Zdzisław Chmielewski, oraz Dziekan Wydziału Prawa i Administracji, prof. Zbigniew Ofiarski. Mimo że obaj nie mogli uczestniczyć w otwarciu konferencji z powodu wyjazdów zagranicznych, sesja otwierająca, prowadzona przez prorektora prof. dr hab. Ewę Ferenc-Szydełko i prodziekana dr. Edmunda Kitłowskiego, odbyła się w niezwykle serdecznej atmosferze.
Obrady miały miejsce od piątku, 24 września. Dyskusje toczyły się w ramach pięciu sekcji tematycznych: starożytność i średniowiecze, wczesna nowożytność, XIX wiek, XX wiek oraz historia doktryn polityczno-prawnych. Szczególną uwagę poświęcono tematyce polskiej, jednak nie zabrakło także referatów dotyczących historii powszechnej.. Sekcja dotycząca XX wieku była najobszerniejsza, z 23 referatami, co dowodzi niewątpliwie przesunięcia badań na czasy najnowsze.
Obserwacja przebiegu Zjazdu przez jego przewodniczącego, prof. Jerzego Walachowicza, doprowadziła do interesujących wniosków na temat kondycji środowiska oraz tendencji w jego obrębie. Przede wszystkim nastąpiła wyraźna zmiana w proporcji występujących w ramach tego typu wydarzeń przedstawicieli nauki, wśród których zaczęła się zaznaczać liczebna dominacja młodszych badaczy – magistrów i doktorów. Stanowi to ważną ilustrację żywotności historii prawa oraz doktryn polityczno-prawnych, co godne podkreślenia.
Konferencję podsumowała sesja plenarna pod przewodnictwem prof. Jerzego Walachowicza. Materiały z konferencji zostały zebrane i wydane w formie odrębnej publikacji, która uwieczniła dorobek naukowy tego znaczącego wydarzenia.
[na podstawie sprawozdania Jerzego Walachowicza; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LVII, zesz. 1, s.451-453]
Zjazd Historyków Państwa i Prawa w Lublinie [2006 r.]
W dniach 22-23 września 2006 r. w Lublinie odbył się zjazd historyków państwa i prawa zorganizowany przez Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Tematyka obrad pod hasłem „Cuius regio, eius religio” dotyczyła szeroko rozumianych relacji władz państwowych z różnymi religiami. Na szczególne podkreślenie zasługuje skala wydarzenia, które można określić międzynarodowym – uczestniczyli w nim bowiem oprócz polskich historyków państwa i prawa również uczeni z Ukrainy, Włoch czy Hiszpanii.
Wybrana problematyka była związana z przypadającą na rok 2005 450. rocznicą pokoju augsburskiego, którego zasady miały zapewnić trwały pokój religijny oraz stanowiły podstawy stosunków państwa i Kościoła przez następne kilkaset lat. Wątek ten nie traci swej aktualności we współczesnej rzeczywistości, w której to napięcia religijne ponownie rozgorzały w Europie i na świecie.
Zjazd otworzyli oficjalnie naukowcy z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego: prof. dr hab. Grzegorz Górski, kierownik Katedry Państwa i Prawa, prof. dr hab. Roman Doktór, prorektor uczelni, oraz ks. prof. dr hab. Antoni Dębiński, dziekan Wydziału Prawa, Prawa kanonicznego i Administracji.
Wydarzenie rozpoczęła sesja plenarna, podczas której referaty wygłosili przedstawiciele takich ośrodków, jak Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Warszawski czy Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Podejmowano tematykę wpływów religii oraz przemian religijnych w różnych epokach i lokalizacjach, m.in. w średniowiecznej Polsce (prof. dr hab. Wacław Uruszczak), w miastach pruskich w XVI w. (prof. dr hab. Tadeusz Maciejewski), w Wielkim Księstwie Litewskim (prof. dr hab. Andrzej Zakrzewski), w XX-wiecznej Francji (prof. dr hab. Michał Pietrzak) czy w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (prof. dr hab. Adam Lityński).
Następnie obrady toczyły się w trzech sekcjach jednocześnie. Podejmowana problematyka była niezwykle szeroka – rozprawiano nt. tolerancji religijnej w państwie rzymskim, relacji pomiędzy państwem a Kościołem w Rzeczpospolitej polsko-litewskiej czy kwestii religijnych w II Rzeczypospolitej. Kolejny dzień również rozpoczął się od spotkań sekcyjnych, tym razem poświęconych następująco: kwestiom religijnym w okresie średniowiecza, na ziemiach polskich pod zaborami oraz w okresie II wojny światowej i dwudziestolecia międzywojennego w tym samym obszarze. Po południu odbyła się natomiast sesja plenarna, podczas której referaty wygłosili przedstawiciele uczelni warszawskich, wrocławskich czy rzeszowskich.
Zakończenie i podsumowanie zjazdu przypadło prof. dr hab. Jerzemu Walachowiczowi, który podkreślił wysoki poziom merytoryczny wystąpień oraz szerokiemu spektrum podejmowanych w ramach tematu głównego zagadnień. Ponownie zwrócono uwagę na aktywne uczestnictwo młodych naukowców w wydarzeniu, co wzbudziło optymizm dla przyszłości polskie nauki historyczno-prawnej. Ostatecznego zamknięcia zjazdu dokonał prof. dr hab. Grzegorz Górski.
[na podstawie sprawozdania Marzeny Lipskiej i Leszka Ćwikły; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LIX, zesz. 1, s. 374-376]
Ogólnopolski Zjazd Historyków Państwa i Prawa w Kliczkowie [2008 r.]
W dniach 18-21 września 2008 r. w Kliczkowie odbył się Ogólnopolski Zjazd Historyków Państwa i Prawa pod hasłem „Społeczeństwo a władza. Ustrój, prawo, idee”. Szeroko zakreślony temat wydarzenia umotywowany był zachętą do wygłoszenia referatów przez przedstawicieli wszelkich dyscyplin historycznoprawnych, od prawa antycznego, przez historię doktryn polityczno-prawnych aż po powszechną oraz polską historię państwa i prawa. Spotkanie odbyło się w malowniczym pałacu usytuowanym na brzegu rzeki Kwisy.
Ostatecznie obrady zgromadziły 166 uczestników, naukowców o różnym stażu badawczym, reprezentujących kilkanaście ośrodków naukowych. Najliczniejszą reprezentacją mogły się pochwalić uczelnie: Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytet Łódzki.
Pierwszy dzień wydarzenia otwarty został przez dyrektora Instytutu Historii Państwa i Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. dr hab. Mariana J. Ptaka, który następnie przekazał głos Dziekanowi Wydziału Prawa i Ekonomii UWr, prof. dr hab. Włodzimierzowi Gromskiemu. Przewodnictwo pierwszej sesji obrad plenarnych objął prof. Stanisław Grodziski (UJ). Wystąpili referencji z uniwersytetów w Krakowie, Białymstoku, Wrocławiu, Katowicach, Opola oraz Poznania. Gorącą dyskusję wzbudziło zwłaszcza wystąpienie prof. W. Uruszczaka nt. zasad ustrojowych dawnej Polski. Obrady, które miały miejsce po południu oraz następnego dnia wydarzenia, podzielone zostały na cztery sekcje tematyczne wg chronologicznej periodyzacji, a więc: starożytność i średniowiecze, dzieje nowożytne do końca XIX wieku, lata 1901-1945 oraz okres po roku 1945. Objęły one aż 79 referatów, wśród których najwięcej przypadło na przedstawicieli uniwersytetów: Jagiellońskiego, Wrocławskiego oraz Gdańskiego.
Pamiętnym momentem wydarzenia była uroczysta prezentacja księgi pamiątkowej poświęconej zmarłemu profesorowi Edwardowi Szymoszkowi, poprowadzona przez jego ucznia oraz następcę na stanowisku kierownika Zakładu, prof. dr hab. Jarosława Rominkiewicza.
W piątkowy wieczór odbyło się spotkanie kierowników katedr historycznoprawnych pod przewodnictwem prof. Mariana J. Ptaka, którego uczestnicy dyskutowali na temat organizacji kolejnego Zjazdu oraz inicjatyw prof. Wacława Uruszczaka powołania do życia stowarzyszenia historyków państwa i prawa. Pomysł ten jednomyślnie przyjęto, zaproponowano jego nazwę oraz ustalono jego nadrzędne cele i zadania. Pod apelem o bezzwłoczne przejście do realizacji zainicjowanego przedsięwzięcia podpisało się wielu wybitnych uczonych z najważniejszych ośrodków badawczych w kraju.
W sobotę odbyła się sesja plenarna podsumowująca zjazd, podczas której wysoko oceniono poziom naukowy referatów w sesji plenarnej oraz zróżnicowany w poszczególnych sekcjach. Jednogłośnie podkreślono nieocenioną wartość dyskusji na każdej płaszczyźnie. Poświęcono również moment na refleksje i gratulacje związane z przypadającym w owym roku 60 jubileuszem „Czasopisma Prawno-Historycznego”.
Konferencja okazała się sukcesem merytorycznym oraz organizacyjnym, a materiały z niej zostały zebrane do odrębnej publikacji.
[na podstawie sprawozdania Jacka Przygodzkiego; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LXI, zesz. 1, s. 409-411]
Zjazd Historyków Państwa i Prawa
w Warszawie-Zegrzu [2010 r.]
W dniach 17-19 września 2010 roku w Zegrzu odbył się Zjazd Historyków Państwa i Prawa pod hasłem „Prawo na przełomie epok”, zorganizowany przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Otwarcie zjazdu przypadło prof. Janowi Zabłockiemu, kierownikowi Katedry Prawa Rzymskiego WPiA UKSW. Pierwszej sesji plenarnej przewodniczył prof. Wacław Uruszczak z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wystąpili w niej wybitni uczeni z wielu ośrodków, między innymi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Opolskiego czy Śląskiego. Tematyka wystąpień była zróżnicowana i przekrojowa. Dyskutowano m.in. na temat literackich wizji prawa rzymskiego (prof. dr hab. Marek Kuryłowicz), ewolucji ustroju Stanów Zjednoczonych (prod dr hab. Zbigniew Lewicki), praw człowieka w nauczaniu Kościoła (dr Mirosław Sadowski) czy historii kodyfikacji karnej (prof. dr hab. Józef Koredczuk), a także prawa w ujęciu bolszewików (prof. dr hab. Adam Lityński).
Następnego dnia obrady zostały podzielono na pięć sekcji tematycznych, dotyczących m.in. prawa rzymskiego i jego recepcji, prawa kanonicznego, prawa w okresie średniowiecza, w czasach nowożytnych, w pierwszej połowie XX wieku oraz doktryn polityczno-prawnych.
Druga sesja obrad plenarnych pod przewodnictwem prof. dr hab. Wojciecha Witkowskiego (UMCS) objęła takie tematy, jak: rola kroniki Wincentego Kadłubka w upowszechnianiu prawa rzymskiego w średniowiecznej Polsce (prof. Janusz Sondel, UJ), znaczenie przywilejów nieszawskich w periodyzacji dziejów Polski oraz jej ustroju (dr Roman Sobotka, UW) czy prawa na Litwie na przełomie wieków XVIII i XIX (dr Sławomir Godek, UKSW). Na szczególną uwagę zasługuje referat wspólnego autorstwa profesorów: Wojciecha Dajczaka (UAM), Tomasza Giaro (UW) oraz ks. prof. Franciszka Longchamps de Bérier (UJ) pt. „Prawo rzymskie w czasach dekodyfikacji”. W pamięci uczestników pozostał niewątpliwie ostatni wygłoszony w ramach sesji referat autorstwa prof. Andrzeja Sylwestrzaka zatytułowany
„Władza trzecia „neutralna””, który wywołał wyjątkowo burzliwą dyskusję.
W obradach sekcji wystąpiło ponad 100 osób. Zjazd okazał się sukcesem i okazją do międzypokoleniowej oraz międzydyscyplinarnej wymiany poglądów i doświadczeń. Wydarzenie podsumował prof. Wojciech Witkowski (UMCS).
[na podstawie sprawozdania Anny Tarwackiej; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LXIII, zesz. 1, s.539-540]
Ogólnopolski Zjazd Historyków Prawa w Łodzi „Prawo a polityka. Polityczne uwarunkowania prawa czy prawne uwarunkowania polityki?”
„Prawo a polityka. Polityczne uwarunkowania prawa czy prawne uwarunkowania polityki?” to tytuł XXIV Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Prawa, który odbył się w dniach 16-18 września 2012 r. w Łodzi. Jego kierownikiem był prof. dr hab. Jacek Matuszewski (UŁ). Pierwszego dnia zjazdu, uczestniczy mieli okazję podziwiać słynne miejsca w Łodzi, jak choćby Pałac Izraela Poznańskiego, Manufakturę na terenie fabryki Izraela Poznańskiego, ulicę Piotrkowską oraz kompleks domów robotniczych Księży Młyn. W dniu 17 września odbyła się sesja plenarna, na której zostały wygłaszane następujące referaty: prof. dr hab. Maria Zmierczak (UAM) wygłosiła referat na temat wyobrażenie polityków o roli i znaczeniu prawa, prof. dr hab. Zygfryd Rymaszewski (UŁ) mówił o władzy króli absolutnych i nieabsolutnych w praktyce. Prof. Wacław Uruszczak (UJ) wystąpił z tematem „Prawo instrumentem polityki w Polsce jagiellońskiej”, natomiast prof. dr hab. Kazimierz Baran (UJ) swój referat zatytułował „Bill of Rights na tle wydarzeń między Restauracją Stuartów a Chwalebną Rewolucją (1660-1688). Wspólnie referat pt. „Instrumentalizm prawa jako metoda polityki państw obcych wobec społeczeństwa polskiego w XIX i XX wieku”.
Ostatniego dnia zjazdu (18 września) wygłoszono liczne referaty, których tematyka ogólnie rzecz biorąc, łączyła przenikanie się prawa i polityki w różnych kontekstach historycznych, a także wpływ polityki na systemy prawne, w szczególności prawo gospodarcze, prawa mniejszości, oraz rolę prawa w formowaniu i stabilizowaniu systemów politycznych. Również tego dnia odbyła się sesja posterowa, będąca pewnym novum w gronie polskich historyków prawa.
Wśród uczestników zjazdu pojawiły się głosy krytykujące podział na różne sesje i sekcje jednego dnia, co argumentowano niemożliwością dotarcia na wszystkie referaty. Jedynie sesja plenarna umożliwiała szerokie zaprezentowanie wystąpień.
Po sesji plenarnej odbyła się dyskusja, na której prof. Zygfryd Rymaszewski zapytał „Czy można realizować politykę bez prawa”, natomiast prof. Wacław Urszczak wskazał, że: Każdy ustrój wymaga reformy, byleby przyszła ona na czas”.
[na podstawie sprawozdania Piotra Sadowskiego, Opolskie Studia Administracyjno-Prawne 4/2012, str. 123-127]
Ogólnopolski Zjazd Historyków Prawa [2014 r.]
Zjazd odbył się w dniach 22–25 września 2014 roku w Krakowie, a jego organizatorem był Uniwersytet Jagielloński, który wówczas świętował 650-lecie swojego założenia. Tematyka obrad, zatytułowana „Nauka i nauczanie prawa w przeszłości i współcześnie”, nawiązywała do tego jubileuszu. W ceremonii otwarcia uczestniczyli m.in. Rektor UJ, prof. dr med. Wojciech Nowak, oraz Dziekan Wydziału Prawa i Administracji, prof. dr hab. Krystyna Chojnicka. Obrady odbyły się w dwóch sesjach plenarnych oraz pięciu sekcjach tematycznych, podczas których zaprezentowano 80 referatów i 18 wystąpień w ramach sesji plakatowej.
W sesji plenarnej otwierającej obrady (23 września) prof. dr hab. Wacław Uruszczak przedstawił referat poświęcony założeniu Uniwersytetu w Krakowie w 1364 roku, analizując dokumenty prawne, które stanowiły podstawę jego powstania. Prof. dr hab. Janusz Sondel omówił temat nauczania prawa w pierwszych wiekach państwowości polskiej, a prof. dr hab. Jacek Matuszewski zastanawiał się nad przyczynami, dla których w dawnych akademiach nie uczono prawa krajowego. Inne referaty dotyczyły m.in. roli Warszawy jako ośrodka nauki prawa w czasach zaborów oraz nauczania prawa na Uniwersytecie we Wrocławiu w latach 1811–1945.
Ważnym punktem obrad był referat prof. dr. hab. Witolda Wołodkiewicza, który poruszył temat współczesnych studiów prawniczych i dylematów związanych z ich reformą. Profesor argumentował, że upraktycznienie studiów prawniczych może prowadzić do eliminacji ważnych przedmiotów, takich jak prawo rzymskie i inne dyscypliny historyczno-prawne, co może osłabić teoretyczne przygotowanie młodych prawników.
Zjazd zakończył się sesją plenarną (24 września), podczas której prof. dr hab. Andrzej Gulczyński przypomniał postać i dorobek naukowy prof. Józefa Matuszewskiego. Obrady podsumował prof. dr hab. Wojciech Witkowski, zapowiadając, że kolejnym gospodarzem Zjazdu Historyków Prawa będzie Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
[na podstawie sprawozdania Sławomira Godka; Zeszyty Prawnicze 15/2, s.255-259]
Ogólnopolski Zjazd Historyków Państwa i Prawa oraz Historii Doktryn Polityczno-Prawnych [2016 r.]
W dniach 13-16 września 2016 roku w Mrągowie odbył się XXVI Ogólnopolski Zjazd Historyków Państwa i Prawa oraz Historii Doktryn Polityczno-Prawnych, którego tematem przewodnim było „Pogranicza w historii prawa i myśli polityczno-prawnej”. Konferencja została zorganizowana przez Katedrę Historii Państwa i Prawa Polskiego oraz Doktryn Polityczno-Prawnych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego we współpracy z Gdańską Szkołą Wyższą. Honorowym patronatem objął wydarzenie Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego, dr inż. Gustaw Marek Brzezin. Wydarzenie wsparł Spółdzielczy Instytut Naukowy oraz Kancelaria „Kopoczyński – adwokaci i radcowie prawni”, a patronat medialny zapewniło Radio Olsztyn.
Obrady rozpoczęły się uroczystym powitaniem gości przez prof. dr hab. Dariusza Szpopera, który otworzył konferencję. Wyjaśnił, że inspiracją dla wyboru tematu przewodniego były geograficzne i kulturowe pogranicza regionu, na którym znajduje się Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. W części oficjalnej przewodniczył prof. dr hab. Ryszard Łaszewski. W ceremonii otwarcia uczestniczyły ważne osobistości, m.in. Rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego prof. dr hab. Ryszard Górecki, prorektor ds. kadr prof. dr hab. Grzegorz Białuński oraz przedstawiciele władz lokalnych.
W pierwszej części sesji plenarnej głos zabrał prof. dr hab. Krzysztof Amielańczyk (UMCS), który przedstawił referat na temat „Delicta i crimina: pomiędzy prawem rzymskim prywatnym a rzymskim prawem publicznym (problemy graniczne)”. Kolejne wystąpienie pt. „Ziemie między Wisłą a Bugiem – pogranicze, czy centrum państwa” wygłosił dr hab. Andrzej Wrzyszcz, prof. UMCS. Po przerwie obrady kontynuowano pod przewodnictwem prof. dr hab. Marka Maciejewskiego (UWr), który moderował dyskusje nad tematem „Suwerenność–niesuwerenność. Granice suwerenności w nowożytnych doktrynach polityczno-prawnych”, przedstawionym przez prof. dr hab. Marię Zmierczak (UAM). Ostatni prelegent, prof. dr hab. Andrzej Dziadzio, omówił zagadnienie władzy na pograniczach monarchii habsburskiej w dobie konstytucyjnej.
Kolejne dni konferencji poświęcone były sekcjom tematycznym, podczas których uczestnicy przedstawiali referaty związane z historią państwa i prawa polskiego, historią myśli polityczno-prawnej oraz prawem rzymskim. Zjazd zgromadził około 160 uczestników z 23 polskich ośrodków naukowych oraz 7 zagranicznych uczelni (z Rosji, Gruzji i Litwy).
Ostatni dzień konferencji poświęcony był podsumowaniu obrad. Prof. Dariusz Szpoper, podziękował uczestnikom za przybycie i aktywne uczestnictwo w obradach, a prof. Andrzej Zakrzewski podkreślił, że był to pierwszy od wielu lat zjazd, na którym wszystkie wygłoszone referaty były zgodne z określonym tematem przewodnim. Doceniono także zaproszenie zagranicznych naukowców, co wzbogaciło debatę i przyczyniło się do jej interdyscyplinarnego charakteru. Na zakończenie prof. Andrzej Wrzyszcz zaprosił uczestników na kolejny zjazd, który miał odbyć się w Lublinie.
[na podstawie sprawozdania Zuzanny Benincasy; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LXVIII, zesz. 2, s.393-396]
Ogólnopolski Zjazd Historyków Ustroju i Prawa oraz Doktryn Politycznych i Prawnych [2018 r.]
Zjazd odbył się w dniach 10-12 września 2018 roku w Lublinie, zorganizowany przez Katedrę Historii Państwa i Prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS). Tematem przewodnim konferencji były Wojny i ich wpływ na ewolucję ustrojów politycznych, prawa i myśli politycznej.
Oficjalne otwarcie obrad miało miejsce 11 września 2018 roku w audytorium uniwersyteckim. Prof. Wacław Uruszczak oraz Damian Szczepaniak poruszyli temat projektów uniwersalnego pokoju w Europie w okresie od XV do XVII wieku jako odpowiedzi na wojny religijne. Prof. Dariusz Szpoper omówił wpływ wojny krymskiej na Rosję za panowania Aleksandra II, natomiast prof. Adam Lityński, dr hab. Piotr Fiedorczyk i dr hab. Anna Stawarska – Rippel analizowali, jak wojny XX wieku wpłynęły na systemy państwowe i prawo. Obrady plenarne otworzyły przestrzeń do dyskusji nad stanem nauk historyczno-prawnych, szczególnie w kontekście programów nauczania na polskich wydziałach prawa.
W drugiej części dnia uczestnicy wzięli udział w sesjach panelowych, paneliści poruszali kwestie wpływu wojen na prawo rzymskie oraz edukację prawniczą w czasie II wojny światowej, analizowano też konsekwencje wojen dla ideologii politycznych oraz rolę takich postaci jak Machiavelli i Clausewitz.
Następnego dnia, odbyły się sesje panelowe, podczas których dyskutowano nad tematami z zakresu prawa wojskowego, konfliktów międzynarodowych oraz roli systemów prawnych w czasach wojny i pokoju. Analizie poddano również wpływ wojen napoleońskich na unifikację prawa w Szwajcarii oraz skutki II wojny światowej dla prawa własności i praktyk sądowych na terenach okupowanych.
[opracowano na podstawie programu zjazdu]
Ogólnopolski Zjazd Historyków Ustroju i Prawa oraz Doktryn Polityczno-Prawnych [2023 r.]
Zjazd odbył się w dniach 21–22 września 2023 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Gospodarzami wydarzenia były Katedra Historii Doktryn Polityczno-Prawnych i Prawa Niemieckiego oraz Katedra Prawa Rzymskiego, Historii Prawa i Ustrojów Państwowych UMK. Organizacją zajmowali się prof. dr hab. Danuta Janicka oraz dr hab. Marek Sobczyk, prof. UMK.
Tematem przewodnim Zjazdu było „Znaczenie historii prawa dla współczesnego dyskursu prawniczego”, co pozwoliło na interdyscyplinarne dyskusje nad różnymi zagadnieniami metodologicznymi i praktycznymi. Wydarzenie zgromadziło 105 referatów dotyczących historii państwa, prawa, ustroju oraz myśli polityczno-prawnej, a także dydaktyki przedmiotów historycznoprawnych.
Uroczyste otwarcie Zjazdu uświetniły władze Uniwersytetu oraz Wydziału Prawa i Administracji UMK. Wręczono nagrody w I edycji Konkursu na Najlepszą Monografię Prawno-Historyczną, organizowanego przez Polskie Towarzystwo Historii Prawa (PTHP). Nagrodę główną otrzymał dr Hubert Mielnik za monografię „Sądownictwo polskie (nieniemieckie) w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944”, a wyróżnienia trafiły do dra Piotra Alexandrowicza i dra Bartosza Zalewskiego.
Zjazd składał się z sesji plenarnych i panelowych. Pierwsza sesja plenarna była moderowana przez dr. hab. Andrzeja Gacę, a referaty wygłosili m.in. prof. Wojciech Dajczak, prof. Maciej Rakowski i prof. Izabela Lewandowska-Malec, co zapoczątkowało dyskusję na temat metodologii historycznoprawnej oraz znaczenia historii prawa w dzisiejszym świecie. Kolejna sesja, prowadzona przez dr. hab. Zbigniewa Naworskiego, skupiła się na zagadnieniach związanych z nauką prawa w czasach postkomunizmu i globalizacji oraz z miejscem prawa rzymskiego we współczesnej nauce.
Drugi dzień Zjazdu obejmował 15 paneli specjalistycznych dotyczących historii prawa sądowego, ustroju, prawa rzymskiego, idei oraz współczesnych problemów historii prawa i dydaktyki.
Zjazd w Toruniu był kolejnym miejscem wymiany poglądów między historykami prawa w Polsce, a organizatorzy zadbali o wysoki poziom naukowy wydarzenia oraz komfort uczestników. Decyzją władz, gospodarzem jubileuszowego XXX Zjazdu w 2025 roku będzie Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
[na podstawie sprawozdania Dawida Szulca; Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LXXXVI, zesz. 1, s.251-253]
***
Opracowali:
Szymon Nowak, Władysław Krzak, Ellen Kuźma – członkowie Koła Naukowego Prawa Rzymskiego Bona Fides na Wydziale Prawa i Administracji UAM w Poznaniu